Historische grandeur krijgt moderne functionaliteit 

Het Antwerpse hof van beroep viert zijn 50ste verjaardag én verhuisde samen met het arbeidshof van zijn armzalige stulpje aan de Waalse kaai naar het iconische gerechtsgebouw aan de Britselei. Een grondige renovatie leidde tot een geslaagde samensmelting van historische grandeur en moderne functionaliteit. Reden genoeg om er met Neos Antwerpen een bezoekje te brengen, onder deskundige leiding van stadsgids, juriste en Neos-lid Rose-marie Pype.  

Terwijl buiten achter ons het verkeer op de leien voort denderde, leerden we dat het gerechtsgebouw, gebouwd tussen 1871 en 1877 in eclectische stijl en ontworpen door de Belgische architecten Lode en Frans Baeckelmans, de grandeur van het Louvre in Parijs wilde evenaren, maar dan in Boomse baksteen. En zo indrukwekkend ziet het er nog altijd uit, al mogen we hopen dat de beveiliging hier iets beter geregeld is, maar van hieruit ontsnapte beschuldigden hebben we nog niet gehoord. 

Historische binnenkoer hersteld 

Het renovatieproject, van 2019 tot 2024, heeft het gebouw volledig aangepast aan de eisen van een modern gerechtsgebouw: dak- en buitenschrijnwerken, de integratie van moderne technieken, de restauratie van waardevolle interieurs, akoestische tapijten en absorberende pleisterplafonds, lichte en ruime kantoren, ontmoetingsruimtes, een refter en een bibliotheek, en een nieuwe buitenomgeving. Zo verdween de koepel boven de griffie, uit de jaren ‘30, en werd de historische binnenkoer hersteld, waardoor daglicht weer de onderste bouwlagen kan bereiken. Met de elegante stalen luifelconstructie kan die binnenkoer nu in alle weer gebruikt worden. Drie grote dakkoepels zorgen voor daglicht in de indrukwekkende wandelzaal. Daar is nu een moderne griffie ondergebracht in een soort vierkante bokaal. Zo wordt het een beetje minder een ‘Salle des pas perdus’, waar togadragers en hun cliënten al te vaak over en weer liepen om er hun weg te vinden. We treffen er zelfs kunst aan in de vorm van een reeks wetboeken op stokken: le “Bois de Moniteur Belge”, een installatie van Denmark, in bruikleen van het M HKA. 

De zittingzalen zijn nu geschikt voor diverse doeleinden, van kleine zittingen tot grote processen en besloten zittingen. We mochten een kijkje nemen in de voormalige assisenzaal, omgevormd tot een veelzijdige, plechtige zittingszaal, want assisenprocessen zijn dan wel terug van even weggeweest, ze blijven een zeldzaamheid. Eigentijdse meubelstukken zorgen er voor meer comfort, ook al vloeken die misschien een beetje met de plechtstatige houten banken van vroeger en de oude muurschilderingen die herinneren aan de geschiedenis van de Antwerpse rechtsspraak. 
 

Geen vonnissen, maar arresten 

Maar wat gebeurt er vandaag allemaal in dat gebouw? Het hof van beroep in Antwerpen is verantwoordelijk voor het gerechtelijk gebied Antwerpen, dat is Antwerpen én Limburg. Concreet kan je hier terecht als je niet akkoord gaat met een vonnis van de rechtbank van eerste aanleg of de rechtbank van koophandel in Antwerpen, maar ook Hasselt, Mechelen, Tongeren en Turnhout. Elk hof van beroep heeft een procureur-generaal, die de rol van het Openbaar Ministerie vervult in strafzaken voor het hof, maar tegelijk de hoogste gerechtelijke autoriteit is in het rechtsgebied van het hof. In het hof van beroep worden ook geen vonnissen geveld, maar arresten, en die zijn definitief. 

Op een moment dat staande en zittende magistraten overal in het land de noodklok luiden over te hoge werklast en te weinig middelen, stelden we in deze gemoderniseerde tempel alvast geen schimmel of ontbrekend wc-papier vast. We mochten zelfs even een zitting meemaken, waar over een gevangenisstraf van vier jaar voor een jongeman werd geoordeeld. En we stelden ons even in de plaats van zo’n rechter –blijkbaar een steeds vrouwelijker beroep, hoewel vrouwen hier nog altijd Raadsheer heten- die zich dagelijks moet buigen over de ellendige toestanden waar sommigen al dan niet door eigen schuld in verzeild raken. Geen gemakkelijke job, die misschien wat meer respect verdient. Is gerechtigheid altijd hetzelfde als rechtvaardigheid? Genoeg stof voor discussie in het café aan de overkant.