Vriendschappen gaan vaak langer mee dan romantische relaties. Journaliste Selma Franssen verdiepte zich in de helende werking van vriendschappelijke relaties. En omdat wij bij Neos oude en nieuwe vriendschappen koesteren, legde Neos-directeur Martin De Loose zijn oor graag te luisteren bij deze jonge Nederlandse (37) die intussen een thuis in Brussel gevonden heeft.

Opmerkelijk: het boek ‘Vriendschap in tijden van eenzaamheid’ verscheen nog voor de coronapandemie. Voor velen was die periode een kantelpunt om het over verbinding te hebben, maar Selma Franssen had de fragiele tijdsgeest met toenemende eenzaamheidsgevoelens al sneller aangevoeld.

Martin: Waarom een boek over vriendschap?

Selma: Ik maakte jaren geleden een reeks over veranderende liefdesrelaties en het groeiend aantal singles. Verschillende uitgevers wilden hierover een persoonlijk boek, maar daar had ik geen zin in. Tot één uitgever opmerkte dat het in die verhalen ook vaak over vriendschap ging. Bij veel mensen duren hun vriendschapsrelaties langer dan hun liefdesrelaties. Er zijn vrienden op wie ze altijd kunnen terugvallen, mensen die hen emotioneel en praktisch steunen of waar ze zelfs samen een huis mee kopen. Dát vond ik een interessante invalshoek en zo is dat boek er gekomen.

Martin: Hoe zit het vandaag met jouw vrienden?

Selma: Sommige vriendschappen gaan al heel lang mee, maar er is ook veel veranderd. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat vriendengroepen dynamisch zijn. De samenstelling verandert voortdurend. Ongeveer de helft van je vrienden verdwijnt om de zeven jaar en wordt vervangen door nieuwe contacten. Dat wisselen heeft te maken met grote levensgebeurtenissen of andere levensfases zoals verhuizen, een nieuwe job of kinderen krijgen…

Vriendschap moet je doorgeven

Martin: Ben je door het boek een betere vriend geworden?

Selma: Ik sta er alleszins nu meer bij stil bij wat de ingrediënten zijn van een goede vriendschapsrelatie en hoe je die kan voeden. We gaan er gemakshalve van uit dat we weten hoe het moet, maar eigenlijk is het toch niet zo eenvoudig. Een van de voornaamste succesfactoren is tijd. En dat is vandaag niet evident. Maar als je je daar bewust van bent, kan je daar wel iets mee doen. Ik probeer mijn vriendschappen te voeden en breng andere mensen samen zodat er nieuwe vriendschappen ontstaan, buiten mij om. Zo nodig ik met oud en nieuw verschillende mensen uit die elkaar niet kennen en die op hun beurt anderen mogen meebrengen. Soms zie je dat mensen na zo’n feestje blijven afspreken en nieuwe vriendschappen sluiten. Ik doe ook mee aan De Grootste Spaghettislag van Brussel Helpt. Je schrijft je in om te koken en dan kunnen mensen bij jou komen eten. En ik heb heel goede buren met wie ik actief mee afspreek en die eigenlijk vrienden zijn geworden… Kortom, sinds het schrijven van het boek ben ik er echt van doordrongen dat vriendschap ook iets is dat je moet doorgeven.

Martin: Je neemt zelf veel initiatief. Dat is niet voor iedereen evident.

Selma: Klopt. Initiatief nemen zit er bij mij in, dat is een deel van mijn persoonlijkheid. Niet iedereen heeft dat, maar je mag je karretje ook aan het initiatief van anderen hangen. Sommige mensen worden bang als ze verhuizen en denken dat ze van nul moeten beginnen en enge dingen moeten doen – zoals alleen op café gaan en mensen moeten aanspreken. Vaak ken je toch al ergens iemand die je dan dichter bij anderen kan brengen. Thuis blijven zitten is alleszins geen optie, want daar ontstaat geen vriendschap. 

Martin: Je hebt zelfs ooit een app om nieuwe vrienden te vinden uitgeprobeerd?

Selma: Met vallen en opstaan. Ik vond er een vriendin, maar we dreven toch wat uit elkaar. Het mooie is dat ik intussen beter bevriend raakte met een paar van haar vrienden. Zo zie je maar hoe het kan lopen. Een echt grote fan van die apps zal ik wel nooit worden, want die blijven – net zoals Tinder voor een romantische match - toch gebaseerd op arbitraire dingen zoals uiterlijk of muzieksmaak. Anderzijds kunnen ze wel helpen om uit je eigen bubbel te stappen, je leert mensen kennen om sociale activiteiten mee te ondernemen. Sinds covid zijn er steeds meer initiatieven om mensen ‘spontaan’ samen te brengen. Zo is er bijvoorbeeld Table Mates, een concept om te dineren met onbekenden en zo nieuwe mensen en – wie weet – nieuwe vrienden te leren kennen.

Flexibel en onverwacht

Martin: Van sommige langdurende vriendschappen werd de basis al heel vroeg gelegd: bij de jeugdbeweging.

Selma: Ja, dat heb ik hier in Vlaanderen gemerkt. In Nederland is dat toch niet zo’n ding. In die vriendschappen uit de jeugdbeweging zitten heel wat ingrediënten voor een vriendschap voor het leven. De keerzijde hiervan is dat er later soms minder nieuwe vrienden bijkomen. Maar het mooie is wel dat er een consistentie in zit en dat de vriendschap meegroeit. Het is toch belangrijk dat je elkaar met enige regelmaat zien en dat zit natuurlijk ingebouwd in de jeugdbeweging. 

Martin: Consistentie is belangrijk, maar ook het onverwachte is dat, volgens jouw boek.

Selma: Consistentie is toewijding en opdagen voor elkaar. Er is vandaag een trend aan de gang waarbij mensen steeds vaker last minute een afspraak afzeggen. Dat is dan meestal voor hun eigen welzijn – wat uiteraard belangrijk is – maar toch is dat beetje moeite doen voor elkaar ook belangrijk. En vriendschap draagt ook bij aan ons mentaal welzijn. Vriendschap is een heel flexibele relatievorm, het kan alle kanten uitgaan en liefst ook die onverwachte. Ik geef vaak lezingen over dit thema – nu ja lezingen: het is heel interactief – en daar komen altijd heel mooie verhalen boven, vol verrassingen en onverwachte dingen. Bijvoorbeeld over een vriendschap die ontstaat tussen twee mensen die op de trein aan het lezen waren. De ene durft de andere aan te spreken en uiteindelijk zijn ze contact blijven houden…

Martin: Je hebt de factor tijd al een paar keer benoemd. Is die echt zo cruciaal?

Selma: Er is niet zo gek veel wetenschappelijk onderzoek naar hoe vriendschap werkt, maar tijd blijkt inderdaad bepalend. Om van een vage kennis naar een goede vriend te gaan, moet je minstens 200 uur samen doorbrengen. Vandaar dat die vrienden uit de jeugdbeweging zo hecht zijn. Daar staan héél veel uren op de teller.

Martin: Onze tijd voor fysieke contacten neemt alsmaar af. We kijken liever naar elkaars leven op sociale media.

Selma: Je kan een hele dag door de levens van anderen scrollen en toch heel geïsoleerd geraken. De vorm van eenzaamheid verandert door de manier waarop sociale contacten veranderen. Ik schreef het boek nog voor de TikTokhype en maakte me toen al zorgen. Sociale media zijn zo verslavend en vaak ook onrealistisch. Mensen doen er zich soms beter voor dan ze zich in werkelijkheid voelen. Bij vriendschap draait het net om dat masker dat je ook mag laten vallen. Vriendschappen worden versterkt als we mindere momenten kunnen delen. Door de voortdurende aanwezigheid van de smartphone worden gesprekken ook minder diepgaand. We zijn er ons altijd van bewust dat we onderbroken kunnen worden en daardoor gaan we onderwerpen vermijden. 

Vriendschapsbanden wettelijk erkennen?

Martin: Als eenzaamheid een maatschappelijk probleem is, is er dan geen nood aan een minister van Eenzaamheid of – beter – een minister van Vriendschap?

Selma: In het Verenigd Koninkrijk werd die functie vijf jaar geleden in het leven geroepen. Mocht ik die bevoegdheid krijgen, zou ik zeker de bedrijven achter de sociale media aan banden leggen. Hoewel ze zich sociaal noemen, willen ze ons gewoon online houden en net niét sociaal actief. Ze weten alles van ons en daar zouden ze eigenlijk iets positief mee kunnen doen. Ze weten wie online is, wie vrij is en met wie we iets zouden kunnen ondernemen, maar in de plaats daarvan willen ze dat we online blijven en hun advertenties bekijken. Verder zou ik een heleboel dingen eenvoudiger maken: de administratieve rompslomp rond samenhuizen bijvoorbeeld. Dat zit in de lift , ook bij ouderen, maar de regelgeving daarrond moet eenvoudiger. Er zijn steeds meer mensen die hun leven op een andere manier inrichten dan via het standaardgezin. Ze doen dat via betekenisvolle vriendschappen, ouderen die voor elkaar zorgen bijvoorbeeld. Daar moet de regelgeving – bijvoorbeeld rond nalatenschap - op aangepast worden. Verder zou ik onze openbare ruimtes die nu vaak koud en kil zijn en meer ontmoetingsplekken voorzien. Ik zou pleiten voor het recht op deconnectie, dat je werkgever je dus niet op elk uur mag contacteren. Zelf leg ik ook regelmatig mijn telefoon weg om beter met de mensen die ik rond mij heb te connecteren. Uiteraard is niet alles negatief: je kan ook vriendschappen onderhouden via de sociale media. Daar zit wel een opmerkelijk generatieverschil op. Ouderen gebruiken sociale media meer om vrienden van vroeger te zoeken, terwijl jongeren langer blijven hangen bij influencers. En als ouderen die vrienden van vroeger terugvinden, dan overbruggen ze meteen die verloren periode. Ze hebben hun 200 uur samen immers allang achter de rug… Face-to-face of schouder aan schouder?

Martin: Mannen- en vrouwenvriendschappen lijken nogal te verschillen.

Selma: Vrouwen zouden meer face-to-face contacten onderhouden en met elkaar praten, terwijl het bij mannen schouder aan schouder is, samen naar voetbal kijken bijvoorbeeld. Vrouwenvriendschappen zouden ook minder nodig hebben – samen koffie drinken is al genoeg om de vriendschap te onderhouden. Biologisch is dat verschil niet meteen te verklaren, maar misschien verwachten we van jongens nog steeds dat ze niet te veel hun emoties tonen. Er is ook een verschil in lichamelijkheid. Lopen twee vrouwen arm in arm, dan denken we makkelijker dat dit zussen of vriendinnen zijn, bij mannen wordt meteen verondersteld dat het een koppel is, hoewel mannen elkaar nu toch ook vaker een kus op de wang geven. Je zou dat ook kunnen zeggen van vriendschappen tussen mannen en vrouwen: het is de omgeving die het moeilijker maakt, die vragen stelt of er toch niet een romantische ondertoon is, of de partner van een van de vrienden voelt er zich niet goed bij. Een vriendschap tussen een man en een vrouw kan daarom lastiger zijn, maar het kan wel degelijk. 

Martin: Met het ouder worden, verlies je onvermijdelijk ook vrienden. Hoe ga je daarmee om?

Selma: Meestal lijken je vrienden op jou en zitten ze in dezelfde levensfase. Met het ouder worden, gaan er steeds meer wegvallen. Ik pleit daarom ook voor intergenerationele vriendschappen. Ga actief op zoek naar mensen die jonger zijn. Als er een klik is, maakt het toch niet uit of iemand vijftien jaar jonger of ouder is dan jij?

Lezen tegen eenzaamheid

Martin: Vriendschappen zijn een tegengif voor eenzaamheid. Gek genoeg zeg je dat ook van lezen.

Selma: Ik koester vriendschappen, maar tegelijk zijn mijn hobby’s dingen die je vaak alleen doet: lezen en schrijven. Toch merk ik dat ik steeds vaker afspreek met andere auteurs om samen te schrijven en werkt lezen heel verbindend. Je stapt in een andere gedachtewereld, je moet je eigen empathie en verbeeldingskracht aanspreken. Een boek helpt je uit je eigen ervaring te treden en die van anderen te leren kennen. Het praten over boeken is ook heel verbindend. Denk maar aan de heropleving van de boekenclub. Door het praten over de romans, ga je automatisch ook vertellen over jezelf. Wil je een mooi boek over intergenerationele vriendschap, dan kan ik je trouwens ‘Herfst’ van de Schotse schrijfster Ali Smith aanbevelen. µ

We nemen de proef op de som en grasduinen in Herfst. Ali Smith schrijft : ‘De tijd is een constructie. Maar vriendschap is echt’. Bedankt Selma!